Co może papież?

Mówiąc najpierw najkrócej:
Wbrew obiegowemu mniemaniu, papież nie może wszystkiego. W pewnym sensie, może tylko bardzo mało, a spoczywa na nim wielka odpowiedzialność.

Zacząć należy od istoty, natury, celu, charakteru, zakresu oraz struktury władzy w Kościele:

1. Istotą jest realizacja władzy samego Boga.
2. Natura jest odpowiednia do natury całego Kościoła, czyli pochodzenie od Boga (czynnik Boży) oraz realizowanie przez ludzi (czynnik ludzki).
3. Celem jest prowadzenie ludzi do zbawienia.
4. Charakter czyli cechy są określone Bożej Objawienie w Jezusie Chrystusie: jest to władza równocześnie duchowa (wewnętrzna, niewidzialna) jak i instytucjonalna (zewnętrzna, widzialna).
5. Zakres jest także określony przez Boże Objawienie w Jezusie Chrystusie, czyli dotyczy tego, czego dotyczy Boże Objawienie, a są to prawdy nadprzyrodzone, ale także - pośrednio - poznawalne naturalnym światłem rozumu, o ile odnoszą się do Zbawienia.
6. Struktura jest podporządkowana zakresowi wynikającemu z misyjnego nakazu Zbawiciela, a jest to:
- nauczanie Bożego Objawienia, oraz
- sprawowanie sakramentów.
Innymi słowy: wszelka władza w Kościele, także papieska, ma na celu realizację nakazu i jest temu nakazowi podporządkowana.

Dlatego Sobór Watykański I (Pastor aeternus) odróżnia między władzą nauczania i rządzenia:

Sobór Watykański II rozróżnia trzy władze (Lumen gentium 21):

Jest to władza:
- nauczania
- uświęcania
- rządzenia

Wydawanie czy aprobowanie ksiąg liturgicznych oczywiście łączy wszystkie te władze, jednak nie angażuje ich w taki sam sposób. Papież nie może bowiem zmienić prawd wiary ani istoty sakramentów (materia, forma, intencja, szafarz). Co więcej: z praktyki Kościoła aż do XX wieku wynika, że papież nie ma też prawa usuwać obrzędów sprawowanych od niepamiętnych czasów i zastępować je wymyślonymi nowymi, ponieważ aż do Pawła VI żaden papież tego nie czynił. Dopiero Paweł VI wprowadził takie zmiany jak
- zastąpienie modlitw na ofiarowanie modlitwami wziętymi z żydowskich modlitw przy stole
- dodanie nowych, wymyślonych "modlitw eucharystycznych", które de facto wyparły i zastąpiły Kanon Rzymski.
Owszem, papież ma prawo wydawania i aprobowania obowiązujących ksiąg liturgicznych, czyli zarządzać sprawowaniem obrzędów, jednak to prawo rządzenia nie może być wykonywane w sprzeczności z władzą nauczania i uświęcania.

Ostatnio pojawiła się kontrowersja, wcale nie nowa, ale wciąż aktualna, odnośnie władzy papieskiej w sprawach liturgii. Chodzi oczywiście o kwestię wprowadzenia Novus Ordo przez Pawła VI oraz statusu liturgii tradycyjnej, zwłaszcza w świetle motu proprio Benedykta XVI "Summorum Pontificum". Jeden z kapłanów tradycyjnych zabrał głos, wskazując w tym kontekście na kanon Soboru Trydenckiego:

Pewien młody człowiek sprzeciwił się tej opinii:

Powołał się przy tym na słowa encyklik "Mediator Dei" Piusa XII oraz "Allatae sunt" Benedykta XIV:

Warto przytoczyć cały fragment w oryginalnym kontekście (źródło tutaj):

Podkreślone zdanie jest nietrafnie cytowane przez "Fiat lux", gdyż po pierwsze bez kontextu, po drugie w zafałszowanym tłumaczeniu zniekształcającym sens. Kontextem jest samowolne mieszaniu obrządków łacińskiego i greckiego, czemu papież się przeciwstawia. Poprawne tłumaczenie brzmi:
"... także odjęcie jakiejś części z jakiegoś rytu, pozostawiając inne części tegoż rytu, nie jest sprawą prywatnego człowieka, lecz konieczne jest interweniowanie władzy publicznej, to znaczy najwyższej Głowy Kościoła powszechnego, którą jest Biskup Rzymski." 

Tym samym NIE ma wcale mowy o wprowadzaniu jakichkolwiek nowości przez papieża, lecz mowa jest o tym, że nikomu nie wolno samowolnie usuwać jakichkolwiek części obrzędów. W domyśle jest oczywiście, że papież może dokonać takiego usunięcia. Jednak czymś zupełnie innym jest tworzenie nowego rytu.

Także inne zdania Benedykta XIV przeczą tezie o swobodzie papieża w dziedzinie liturgii przynajmniej pośrednio. W bulli Ex pastorali jasno określa, że zadaniem papieża jest ochrona przed nowościami (źródło):

Podobnie mówi w encyklice Allatae sunt (źródło):

Zaś Pius XII podkreśla, że liturgia Kościoła jest jednym z głównych źródeł wiary Kościoła i tym samym dogmatów (źródło tutaj i tutaj):

Papież porusza temat tzw. loci theologici, czyli źródeł wiary i teologii.
Klasycznie zostały one zebrane i sformułowane przez wielkiego teologa dominikańskiego biskupa Melchiora Cano w jego słynnym dziele De locis theologicis. Podaje w nim listę dziesięciu źródeł uporządkowanych według rangi.

Są to:
1) Autorytet Pismo św.
2) Autorytet Tradycji Jezusa Chrystusa i Apostołów
3) Autorytet Kościoła powszechnego
4) Autorytet soborów, zwłaszcza powszechnych uznanych przez Kościół katolicki
5) Autorytet Kościoła rzymskiego czyli Stolicy Apostolskiej
6) Autorytet przodków czyli Tradycje kościelne
7) Autorytet teologów scholastycznych, w tym także doradców papieskich
8) Rozum naturalny, czyli wszystkie nauki
9) Autorytet filozofów opierających się na poznaniu naturalnym
10) Autorytet historii czyli tradycji ludzkiej, przekazywanej nie zabobonnie lecz z racyj ważnych i stałych.

Ta lista jest oczywiście uproszczeniem. W pewnym sensie Tradycja ma o tyle wyższą rangę, że była przed powstaniem Pisma św., a Pismo św. ją poświadcza tylko częściowo. Jednak Tradycja jest o tyle "słabsza", że - poza Pismem św. - nie jest przekazana w pismach natchnionych w znaczeniu natchnienia biblijnego, lecz jej poszczególne prawdy dla osiągnięcia rangi nieomylności czyli pewnego stwierdzenia przynależności do Bożego Objawienia muszą być uroczyście ogłoszone jako dogmaty. Ponadto istnieje ścisły związek i współzależność: dzięki Tradycji wiemy, które księgi należą do Pisma św. i Tradycja daje dopiero klucz do właściwego zrozumienia Pisma św.

Widać więc, że władza papieska wchodzi w grę dopiero od trzeciego stopnia, aczkolwiek tylko pośrednio, czyli w ramach autorytetu całego Kościoła. Dopiero w soborach powszechnych oraz Tradycji Kościoła rzymskiego jest ona zawarta bezpośrednio, czyli jako władza de facto wykonywana. Oznacza to, że jest podporządkowana zupełnie Pismu św. oraz Tradycji Apostolskiej, oraz nie jest oddzielona od całości Kościoła. W tym kontekście należy rozumieć właśnie podany przez x. Królikowskiego kanon Soboru Trydenckiego, w który zresztą uczestniczył Melchior Cano.

Potwierdza to nauczanie Soboru Watykańskiego I, które definiuje dogmatycznie prymat papieski oraz nieomylność w uroczystym nauczaniu wiary i obyczajów, oraz podaje istotę, naturę i cel tego prymatu (źródło):

Podsumowując te podane w skrócie źródła, należy zauważyć:

1) Żadne źródło - ani biblijne, ani patrystyczne, ani magisterialne, ani teologiczne - nie zawiera podstaw do wprowadzania nowości mocą władzy papieskiej.

2) Nigdy w historii Kościoła nie było tego typu ingerencji w liturgię jak ta dokonana przez Pawła VI. Dotyczy to zarówno rodzaju i treści, jak też zakresu:
- wcześniejsze reformy polegały na usunięciu nowszych naleciałości, nie na wprowadzaniu nowości,
- miały na celu i de facto realizowały uwyraźnienie i większą wierność prawdom wiary, a nie ich zaciemnienie i sprzyjanie herezjom.

Dotyczy to także reformy brewiarza dokonanej przez św. Piusa X, mimo znacznej ingerencji w układ i podział psalmów, gdyż nie naruszało to w żaden sposób treści teologicznej brewiarza. Równocześnie papież pozwolił zachować dawny układ w oficjum monastycznym.

Tym samym wygląda na to, że Pius XII (Mediator Dei) jest pierwszym, który mówi o prawie papieży do wprowadzania nowych obrzędów:

Te słowa Piusa XII o prawie wprowadzania nowych obrzędów przez papieża wymagają wyjaśnienia, doprecyzowania i też pewnej korekty. Po pierwsze, są one nowością. Po drugie, są wieloznaczne, gdyż nie precyzują, o jakiego rodzaju "nowe obrzędy" chodzi: czy w znaczeniu reformy św. Piusa V, czy jego następców, dokonujących drobnych zmian, czy w znaczeniu reformy Wielkiego Tygodnia, której kilka lat później dokonał sam Pius XII, a która była nowością daleko idącą i tym samym jakby próbą i wzorem późniejszego Novus Ordo Pawła VI.

Nie bez znaczenia jest doświadczenie ponad pół wieku po reformie Pawła VI: jej owoce są katastrofalne pod każdym względem. Najpoważniejszym skutkiem jest masowe odstępstwo od nieomylnych prawd wiary katolickiej, co ma bez wątpienia związek ze zmianami w liturgii. Dla przeciętnego dorosłego katolika, jedynym regularnym kontaktem z Kościołem i jego wiarą jest właśnie liturgia - to ona kształtuje jego wiarę, przekonania i kulturę duchową. Można tu wskazać na dwa zasadnicze problemy, które mają ewidentnie związek z Novus Ordo:

1. Celebrowanie przy "stole" i w związku z tym kierunek celebracji "do ludzi" stanowi praktyczne zaprzeczenie prawdzie, że istotą liturgii jest zwrócenie się ku Bogu, nie pouczanie obecnych. Ponadto sprzyja to nieporozumieniu, a właściwie herezji, jakoby Msza św. była pamiątką Ostatniej Wieczerzy, a nie kultem ofiarnym skierowanym ku Bogu. 
2. Wiąże się z tym także kwestia języka liturgii, mimo iż żadne prawo po Vaticanum II ani nie usunęło łaciny, ani jej nie zakazało, choć de facto zniknęła ona z użycia niemal zupełnie. Otóż używanie języka codziennego sprzyja nie tylko nieporozumieniu, według którego liturgia ma być rzekomo pouczeniem, lecz również mniemaniu, jakoby rozumienie słów oznaczało rozumienie treści i tym samym zbędność katechezy oraz kompetentnych wyjaśnień. Dlatego właśnie zanika zainteresowanie nauczaniem Kościoła, a zwykle każdy, kto uczęszcza do kościoła, uważa się już za znawcę i dojrzałego katolika.

Przykłady zgniłych owoców można by długo wyliczać.