Czy dokumenty Vaticanum II mogą być interpretowane po katolicku?

Pytanie porusza wiele kwestij szczegółowych, które wymagałyby osobnego rozpatrzenia. Niektóre z nich, jak wypowiedzi dokumentów Vaticanum II o islamie, były już poruszane na niniejszym blogu (zob. tutaj). W tym miejscu ograniczę się do zasad ogólnych.

Interpretowanie po katolicku oznacza przede wszystkim uczciwość i rzetelność, a także dobrą wolę. Niestety nierzadko spotyka się tendencję interpretacji podejrzliwej czy wręcz insynuującej. Pewne jest, że biskupi zebrani na soborze, przynajmniej w zdecydowanej większości, nie mieli ani woli ani zamiaru nauczania czegoś sprzecznego z wiarą katolicką. Zadeklarowanym celem było przedłożenie stałego nauczania Kościoła w sposób odpowiadający problemom oraz mentalności współczesnej. Ten klucz należy stosować dopóki i o ile okazuje się on adekwatny do danych textów.

Po drugie, należy stale pamiętać, czym jest sobór w ogóle i jakie są jego zadania wynikające z jego definicji. Sobór Watykański II różni się istotnie od wszystkich poprzednich soborów nie tylko co do zadeklarowanego celu, lecz także co do formy wypowiedzi. Określone przez Jana XXIII cele istotnie odbiegają od istoty oraz charakteru wszystkich innych soborów, gdyż chodziło w nich zawsze o precyzowanie i obronę prawdy objawionej przed herezjami. Miało to swój wyraz w formie i gatunku dokumentów, które wyjaśniały Boże Objawienie oraz odrzucały poglądy i praktyki z nim sprzeczne. Dokumenty Vaticanum II diametralnie się pod tym względem różnią. Dlatego traktowanie ich w taki sam sposób jak nauczanie innych soborów czy wręcz stawianie ponad nimi jest sprzeczne z zadeklarowanymi celami, tym samym niemerytoryczne i fałszujące.

Po trzecie, łatwo dostrzegalnym faktem jest nie tylko niejasność i wieloznaczność wielu zdań w dokumentach Vaticanum II. Wiele wypowiedzi, fragmentów i podejmowanych tematów ma jedynie luźny czy bardzo odległy związek z Bożym Objawieniem, a nawet wykazuje brak tego związku, przynależąc raczej do dziedzin nauk świeckich, jak socjologia, religiologia, kulturoznastwo. Ma to oczywiście znaczenie dla rangi danych zdań czy wypowiedzi. Kościół otrzymał misję i asystencję Ducha Świętego do głoszenia prawdy koniecznej do zbawienia dusz, nie wszelakich innych dziedzin wiedzy czy poglądów. Innymi słowy: w sprawach nie przynależących do dziedziny Objawienia naturalnego czy nadprzyrodzonego Kościół nie wypowiada się na mocy Boskiego autorytetu.

Po czwarte, należy odróżnić nauczanie magisterialne, czyli związane bezpośrednio bądź przynajmniej pośrednio z Bożym Objawieniem, od opinij teologicznych, nawet jeśli są one zawarte w dokumentach soborowych. Sama obecność w tych dokumentach nie nadaje tym ostatnim rangi magisterialnej. Ranga zależy wyłącznie od związku z Bożym Objawieniem, który jest zwykle wyraźnie zaznaczany i to wtedy, gdy dane nauczanie jest przedkładane w sposób obowiązujący.

Podsumowując w uproszczeniu mogę podać następujące elementarne zasady interpretacji:

1° Generalnie należy założyć zgodność z Bożym Objawieniem, czyli Tradycją Kościoła oraz Pismem św., w których świetle należy interpretować.

2° W wypadku, gdy w ramach rzetelnej interpretacji nie jest możliwe utrzymanie zgodności z Tradycją Kościoła oraz Pismem św., należy uznać, że dane zdanie czy fragment nie ma rangi magisterialnej i tym samym nie jest wiążący.

Oczywiście stosowanie tych reguł wymaga odpowiedniej znajomości źródeł teologii katolickiej, tym samym nie jest zadaniem kogokolwiek. Dlatego należy zachować należytą ostrożność i powściągliwość. Wynika stąd następna reguła:

3° Zwykły katolik zawsze może i powinien się uciec do jasnego nauczania Kościoła podanego w tradycyjnych dokumentach, zwłaszcza w katechizmach świętych oraz nauczaniu papieży i soborów.