Dlaczego uprawiania teologii nie można pogodzić ze stanem świeckim?

 

Wynika to po pierwsze z natury i specyfiki teologii, po drugie z natury stanu świeckiego.

Teologia jest - mówiąc najprościej - nauką o Bogu łączącą poznanie naturalne (czysto rozumowe) z poznaniem w oparciu o źródła nadprzyrodzone, czyli Boże Objawienie. Jest nauką najogólniejszą (obejmuje wszystkie dziedziny wiedzy), najbardziej uniwersalną (żadna inna nauka nie opiera się na poznaniu zarówno naturalnym jak też nadprzyrodzonym) i najwyższą, gdyż poznanie nadprzyrodzone, czyli drogą rozumnej wiary w Boże Objawienie, daje wiedzę nieosiągalną przez poznanie czysto rozumowe. Dlatego uprawianie teologii wymaga zarówno uniwersalnej wiedzy, staranności i precyzji, jak też sprawności poruszania się w kwestiach bardziej duchowych, co wymaga prowadzenia życia duchowego, czyli na wysokim poziomie moralnym i religijnym. To zwykle nie jest możliwe w stanie świeckim, gdyż poważne, dojrzałe i trwałe życie duchowe wymaga zarówno dogodnych warunków, także odpowiedniego dystansu do spraw doczesnych (oczywiście przy zachowaniu zdrowego realizmu), jak też stałej opieki duchowej, którą zapewnia zwykle stan klerycki i zakonny. Faktycznie w historii Kościoła praktycznie nie było, ani nie ma wybitnych postaci świeckich teologów, choć obecnie można spotkać świeckich reprezentujących znacznie lepszy poziom teologiczny niż znaczna część duchownych, nawet profesorów teologii, co wynika jednak z obecnego żałosnego poziomu instytucjonalnej teologii, a nie z natury stanu duchownego i świeckiego. 

Przykłady: Jeśli ktoś nie jest w stanie i nie ma chęci bycia gotowym do udzielenia pomocy chorym, ten nie powinien zostać lekarzem. Jeśli ktoś nie jest gotowy wyruszyć na wojnę w razie zagrożenie bezpieczeństwa granic, ten nie powinien zostać żołnierzem. Itp. 

Solidne uprawianie teologii wymaga nie tylko rzetelnego studiowania źródeł i pobożności, lecz także zdolności i stałego ćwiczenia myślenia w świetle prawd Bożych zarówno naturalnych jak też naturalnych. Nie chodzi o oderwanie od spraw tego świata w sensie swego rodzaju bujania w obłokach, lecz o wolność od świeckich schematów myślenia (i też działania). 

Z tych właśnie powodów Kościół przez wieki nie zezwalał na studiowanie teologii przez świeckich, tym bardziej na zdobywanie tytułów naukowych upoważniających do nauczania teologii. Obecne doświadczenia potwierdzają słuszność tej zasady. Wprawdzie niestety nie brakowało i nie brakuje duchownych heretyków (wszyscy znaczący herezjarchowie w historii byli duchownymi), to jednak także tylko duchowni byli w stanie skutecznie zwalczać herezje. 

Nie oznacza to, by wykształceni świeccy nie mogli przyczynić się do utrzymaniu teologii katolickiej i jej rozwoju na odpowiednim poziomie. Właściwie każda dziedzina wiedzy świeckiej (nieteologicznej) może i powinna przysłużyć się teologii. 

Zdrowy pociąg ku teologii u normalnego człowieka wiąże się z pragnieniem życia duchowego, a to wymaga odpowiednich warunków (jak wyżej). Zajmowanie się sprawami tego świata, zwłaszcza życiem małżeńskim i rodzinnym, jest oczywiście przeszkodą, a normalne warunki ze swej natury zapewnia stan zakonny i duchowny. Jeśli adept teologii przynajmniej nie rozważa pójścia drogą powołania zakonnego czy duchownego, to z całą pewnością nie traktuje teologii poważnie. Skoro decyduje się na życie świeckie, to zwykle wynika to z braku gotowości i woli życia w czystości, a to już jest problem duchowy, który jest też poważną przeszkodą w poważnym uprawianiu teologii. 

Oczywiście w obecnym, żałosnym stanie zakonów i seminariów to ta sytuacja może być odstraszająca i zniechęcająca, a nie jakaś niechęć do życia duchowego. Tym niemniej życie duchowe na odpowiednim poziomie wymaga spełnienia pewnych niezbędnych warunków, które są praktycznie niemożliwe do spełnienia w stanie świeckim, czy przynajmniej bardzo trudne do spełnienia i mało prawdopodobne. 

Można porównać do niedawnej sprawy łodzi podwodnej Titan, która zatonęła w Atlantyku. Była zbudowana z nakładem sporej wiedzy i środków, nawet kilka razy z powodzeniem odbyła rejs do dna oceanu. Dopiero katastrofa unaoczniła elementarne błędy i wady zarówno konstrukcyjne, jak też formalne, gdyż łódź ta nie została poddana żadnej certyfikacji dopuszczającej do użytku. Podobnie świecka osoba może z jakimś powodzeniem nauczyć się teologii w znaczącym zakresie, może też pisać i wypowiadać się sensownie, lecz ostatecznie obiektywne warunki bycia w stanie świeckim nie przewidują i nie umożliwiają zarówno certyfikacji duchowej jak też stałej kontroli jakości i sprawności, co może mieć katastrofalne skutki zarówno dla tej osoby jak też dla innych osób, które jej zaufały.