Czy można zakazać liturgii tradycyjnej? (z post scriptum)

 

Oczywiście otrzymałem pytania w temacie dnia:

Pytanie tytułowe zostało pośrednio wyjaśnione przez Benedykta XVI w liście do biskupów w związku z motu proprio "Summorum Pontificum" z 2007 r.:

Także dzisiejsze motu proprio nie zaprzecza, lecz pośrednio potwierdza, że używanie ksiąg liturgicznych sprzed 1970 r. nigdy nie było i nadal nie jest zakazane. Motu proprio jedynie reguluje sposób stosowania, nie zaprzeczając zasadniczej stosowalności. 

W tym świetle należy rozumieć następujące kluczowe słowa:

Czyli:

"Księgi liturgiczne promulgowane przez świętych papieży Pawła VI i Jana Pawła II zgodnie z dekretami Soboru Watykańskiego II są jedynym wyrażeniem lex orandi Rytu Rzymskiego."

Czym są więc wcześniejsze księgi liturgiczne? Nie są wyrazem, czy też nie należą do Rytu Rzymskiego? Jeśli nie do rzymskiego, to do jakiego? W jakim rycie sprawują kapłani, biskupi i kardynałowie nadal posługujący się - i to oczywiście legalnie - wcześniejszymi księgami liturgicznymi? Jakie prawo wyrażają przez to? Jaką modlitwę? 

W tym miejscu polecam następującą analizę tej kwestii:

https://www.youtube.com/watch?v=cZLlkYel0q8

Zarówno w samym dzisiejszym motu proprio jak też w towarzyszącym liście do biskupów wyraźnie i wielorako wyrażone jest przeciwieństwo do motu proprio Benedykta XVI z 2007 r. Chodzi zwłaszcza o rozróżnienie między "zwyczajną" i "nadzwyczajną formą" rytu rzymskiego. Rzeczywiście to rozróżnienie jest wynalazkiem owego motu proprio dla nazwania sytuacji współistnienia i współużytkowania ksiąg liturgicznych z czasu po i przed reformami Pawła VI. Jest jednak teologicznie nie do utrzymania, przynajmniej w odniesieniu do powszechnego sposobu stosowania Novus Ordo. Słusznie zwraca uwagę filozof Peter A. Kwaśniewski (źródło tutaj):  

Jest pewne, że Benedyktowi XVI zależało na pokojowej koegzystencji obydwu "form", aczkolwiek wyrażał też pragnienie pewnego skorygowania "formy zwyczajnej" w kierunku "nadzwyczajnej". Nie trudno dostrzec, że jest to nazewnictwo niefortunne, będące zapewne ustępstwem na rzecz przeciwników "formy nadzwyczajnej". O tyle skasowanie tego nazewnictwa przez motu propriu Franciszka jest zrozumiałe i słuszne. Co oczywiście nie oznacza, że problem został załatwiony. Wręcz przeciwnie: jak widać ponownie, używania wcześniejszych ksiąg liturgicznych nie można zakazać. Można jedynie szykanować, oczerniać, wyzywać i prześladować tych, którzy je używają. Pod tym względem nic się nie zmieniło od 1970 r. Był tylko okres na odetchnięcie za pontyfikatu Benedykta XVI, aczkolwiek nie powszechnie i nietrwale, jak widać. 

W tym miejscu pozwolę sobie na małą osobistą dygresję. Będąc kilka dni w Rzymie w marcu 2008 r., czyli w pierwszym roku po wydaniu "Summorum Pontificum" po raz pierwszy odważyłem się udać do bazyliki św. Piotra, by celebrować rano prywatną Mszę św., oczywiście tradycyjnie. Wszedłszy do zakrystii, przedstawiłem się i poprosiłem o przygotowanie szat i ołtarza. Nikt nawet nie zapytał o celebret. Po ubraniu szat ministrant poprowadził mnie do ołtarza przygotowanego i wskazanego przez jednego z zakrystianów. Gdy ubrałem biret, rzucono na mnie pierwsze podejrzliwe spojrzenie. Po dojściu do ołtarza, postawiłem kielich, przygotowałem mszał, który przyniosłem ze sobą, lecz gdy zacząłem odmawiać modlitwy u stopni ołtarza pojawił się jeden z zakrystianów wyraźnie poirytowany i wezwał mnie do powrotu do zakrystii. W zakrystii starszy zakrystianin zażądał ode mnie celebretu, po czym oświadczył, że nie ma pozwolenia na celebrowanie według "trydenckiego" Missale Romanum. Gdy spokojnie nalegałem, zakrystianin najpierw polecił mi zwrócić się w ciągu dnia do kardynała kustosza bazyliki, a następnie sam wykonał jakąś rozmowę telefoniczną na uboczu, po czym oznajmil, że mogę celebrować, ale tylko w krypcie, czyli w podziemiach. Po jakiejś chwili zostałem tam zaprowadzony, idąc obok sarkofagów papieskich. Trafiłem do jednej z bocznych kaplic niedaleko grobu św. Piotra, co oczywiście było wzruszające. Natomiast o wiele mniej przyjemny był fakt, że w kaplicy grobu św. Piotra równocześnie odbywała się głośna msza Novus Ordo jakiejś grupy, przez co oczywiście nie miałem możliwości celebrowania w ciszy i skupieniu. Po tym incydencie napisałem list do Benedykta XVI, w którym opisałem zaistniałą sytuację, z prośbą o radę (odpowiedzi nie otrzymałem). Zwróciłem uwagę, że zażądano ode mnie celebretu dopiero wtedy, gdy poznano, iż zamierzam celebrować po "trydencku". Gdyby wszedł jakiś oszust podszywający się pod kapłana katolickiego i chciał celebrować Novus Ordo, to by to mógł zapewne czynić bez żadnych przeszkód.

I jeszcze jeden przykład. Ostatnie lata pontyfikatu Jana Pawła II i cały pontyfikat Benedykta XVI spędziłem w ojczyźnie tego ostatniego, w Monachium. Z własnego doświadczenia wiem, że sytuacja dla liturgii tradycyjnej po "Summorum Pontificum" bynajmniej nie poprawiła się. Owszem, już wcześniej była większa wolność niż chociażby w Polsce. W głównej parafii w centrum Monachium, św. Piotra, zawsze można było celebrować tradycyjnie przynajmniej na bocznym ołtarzu. Na terenie tej parafii istniała też coniedzielna Msza św. "indultowa" (kościół św. Anny, Damenstiftskirche). Sytuacja w tym kościele była dość symptomatyczna. Otóż po motu proprio "Ecclesia Dei" z 1988 r. najpierw owym "indultem" opiekował się jeden z kapłanów Bractwa Kapłańskiego Św. Piotra. Został jednak wyrzucony po tym, gdy stwierdzono, że nie udzielał Komunii św. z komunikantów w tabernakulum, lecz sam konsekrował w każdej Mszy św. komunikanty. Interpretowano to jako podważanie ważności konsekracji w Novus Ordo. Po jego wyrzuceniu nastało rozwiązanie następujące: oficjalnym rektorem kościoła i opiekunem "indultu" został jeden z kanoników katedralnych, zasłużony prałat. Jednak faktycznie w mieszkaniu rektora kościoła zamieszkał inny kapłan, który właśnie zwykle celebrował Mszę "indultową". A był to szczególny przypadek. Otóż ów kapłan pochodził z diecezji ratyzbońskiej, nota bene z parafii moich dobrych znajomych. Kilka lat po święceniach, porzucił kapłaństwo i ożenił się. Wkrótce "żona" zachorowała na SM (stwardnienie rozsiane) i wtedy zapragnął powrotu do kapłaństwa. Umożliwił mu to ówczesny arcybiskup monachijski, kardynał Ratzinger, jednak nie przydzielił go do pracy w parafii lecz do nauczania w szkole. Z czasem stał się faktycznym, choć nieoficjalnym opiekunem Mszy "indultowej" w Monachium. Poznałem go osobiście, gdy przez ponad 2 lata także celebrowałem w tym kościele. Otóż co jakiś czas pojawiał się na mojej Mszy św. wraz ze swoją gospodynią, podchodząc do Komunii św. z wyciągniętymi łapkami. Oczywiście odmawiałem takiego udzielenia, gdyż oczywiście była to liturgia tradycyjna i miałem do tego prawo. I oczywiście dostałem za to skargi do kurii, o których dowiedziałem się po jakimś czasie i to pośrednio. 

Podsumowując: pontyfikat Benedykta XVI był przez większość - i to dzierżącą władzę - traktowany jako przejściowy, chwilowy "karnawał". Zapewne chodziło o spowodowanie rozłamów wśród "tradziuchów", zwłaszcza w łonie FSSPX. Gdy to się średnio udało, uznano misję ratzingeriańską za wyczerpaną. Jej definitywnym zakończeniem ma być dzień dzisiejszy. 

Cóż jeszcze powiedzieć? Co poradzić? Jak się zachować?

Przede wszystkim należy zachować spokój. Wbrew pozorom, sytuacja obecnie jest znacznie lepsza niż w początkach moich lat kapłańskich. Dzisiejsze motu proprio potwierdza dość wyraźnie siłę i moc oddziaływania liturgii tradycyjnej zwłaszcza na młode pokolenie duchownych i świeckich. To właśnie lękiem powodowane są dzisiejsze posunięcia. A lęk świadczy o przynajmniej podświadomym poczuciu przegranej. To lęk paraliżuje trzeźwe, klarowne myślenie i wykazuje skłonność do brutalnej przemocy. Równocześnie usiłuje wywołać lęk po stronie przeciwnej. 

Tutaj jeszcze jedna osobista dygresja. Na koniec mojej "kariery" u werbistów miałem prowicjała Niemca, który przedtem długie lata spędził w Argentynie. Nawiasem mówiąc, uczył teologii "moralnej", właściwie niemoralnej, bo zajęcia z etyki sexualnej polegały na prezentacji referatów studentów o różnych zboczeniach, począwszy od masturbacji, poprzez stosunki przedmałżeńskie, aż do sexu oralnego, analnego i homosexualizmu. Obecnie ma koło 80tki i chyba jeszcze żyje, po tym jak doprowadził praktycznie do wyzerowania powołań do werbistów w krajach niemieckojęzycznych. Otóż on - zresztą na stopie prywatnej sprawiający wrażenie miłego człowieka - z twarzą wyrażającą równocześnie gniew i strach zwykł mawiać (spoglądając akurat na mnie), że nie zdzierżyłby, gdyby choćby jednego z nas kiedykolwiek ujrzał w sutannie, bo on całą swoją młodość walczył z obowiązkiem chodzenia w sutannie. No cóż, właściwie należało mu polecić dobrego psychoterapeutę i też exorcystę.  

Wyraźnym symptomem lęku jest zarządzenie, że kapłanów wyświęconych od dnia dzisiejszego, proszących o "pozwolenie" na celebrowanie liturgii tradycyjnej biskupi mają zgłaszać do Stolicy Apostolskiej. Można się domyślać tła tego zarządzenia: skoro młody kapłan ma takie pragnienie, to z jego formacją jest "nie tak, jak trzeba", i też ze święceniami. Biskup przyznający się do wyświęcenia takiego "delikwenta" ściąga na siebie zarzut braku prowadzenia należytej formacji w seminarium i stosowania odpowiednich kryteriów dopuszczania do święceń. Czyli tym samym biskup jakby kładł głowę pod topór podniesiony przez "Traditionis custodes". Równocześnie przepis ten ma też widocznie zniechęcić młodzieńców sympatyzujących z liturgią tradycyjną do wstępowania do seminarium, skoro mają być szczególnie "badani" i denuncjowani do Rzymu. To byłoby wręcz groteskowe, gdyby nie było tragiczne w swej wymowie. 

Tego typu zarządzenia - a w ogóle wrogość wobec liturgii tradycyjnej - z całą pewnością nie posłużą jedności w Kościele. Wręcz przeciwnie: liturgia tradycyjna stanie się jakby symbolem i znakiem sprzeciwu jednoczącym tych, którzy mają coś do zarzucenia Franciszkowi. A takich katolików, zarówno świeckich jak i duchownych, także w najwyższych stopniach hierarchii, jest niemało, również w Polsce, nawet jeśli tego głośno nie mówią. Oczywiście jest lęk przed karami czy choćby przed zerwaniem kariery. Jednak takie motywy są typowe dla słabych charakterów. Natomiast silne osobowości w takiej sytuacji tym bardziej dojrzewają i krzepną. 

Tym samym: 

- Należy nadal sprawować liturgię tradycyjną i uczestniczyć w niej, starając się o łączność z biskupem miejsca.

- Także w razie blokady ze strony władzy diecezjalnych każdy kapłan ma moralne prawo sprawowania, a wierni uczestniczenia w liturgii tradycyjnej w warunkach choćby konspiracyjnych, jak w czasach prześladowań. Oczywiście nie zwalnia to z obowiązku przestrzegania tradycyjnych przepisów prawnych i liturgicznych. Innymi słowy: każdy kapłan nie objęty prawnymi przeszkodami odnośnie Novus Ordo ma prawo celebrować także liturgię tradycyjną, nawet jeśli nie ma możliwości czynienia tego oficjalnie. 

Czego się spodziewać? Na pewno dojdzie do poważnego przyrostu wiernych i powołań poza oficjalnymi strukturami, czyli głównie w FSSPX i w sedewakantyźmie. Innymi słowy: tym samym Franciszek poważnie wzmocnił te kręgi i wspólnoty. To oczywiście zwiększy ich zasięg i siłę oddziaływania. Czy to na prawdę służy jedności w Kościele? Bardzo wątpię. A chciałbym wierzyć w szczerość intencji Franciszka i roztropność posunięć. 

Na pewno też wzmocni się podziemie w oficjalnych strukturach. Jak pamiętam, jeszcze w latach 90-ych jeden znajomy kapłan austriacki, studiujący wówczas na dwa doktoraty (dogmatyka i prawo kanoniczne) w Rzymie zmuszony sytuacją celebrował po prostu w pokoju. To teraz zapewne powróci. Nawet jeśli jakaś, może nawet znaczna część kapłanów pod naciskiem sytuacji zaprzestanie sprawowania liturgii tradycyjnej, to jednak zachowają oni sentyment i będą się starali przemycić jej elementy do Novus Ordo, co oczywiście jest coraz trudniejsze, gdyż protestantyzacja życia w parafiach galopuje także w Polsce. Najtragiczniejsze byłoby, gdyby porzucali kapłaństwo. Jednak także wtedy będzie to skutek i symptom posunięć Franciszka, co powinno dać do myślenia i otrzeźwić tych, którym po nim przyjdzie sprawować władzę w Kościele. 

Post scriptum

Pojawiły się pytania w temacie, które są częste:

Oczywiście w wymiarze czysto prawnym każdy papież - o ile jest rzeczywiście papieżem, nie uzurpatorem - ma taką samą władzę, co jego poprzednicy, i tym samym może zastąpić swoimi decyzjami decyzje swoich poprzedników. Jednak zarówno całe prawo kościelne jak też wszystkie dokumenty i decyzje kościelne mają przede wszystkim wymiar teologiczny, który jest nadrzędny wobec wymiaru prawnego. Innymi słowy: papieżowi generalnie wolno podejmować jedynie decyzje zgodne z Bożym Objawieniem poświadczonym w Piśmie św. i Tradycji Kościoła. Tym samym wolno mu odwołać czy zmienić decyzje swoich poprzedników tylko wtedy, gdy one były niedoskonałe czy niepełne pod względem wierności Bożemu Objawieniu. W tym świetle należy rozumieć groźbę gniewu Bożego wypowiedzianą - między innymi - w bulli Quo primum tempore: atak na mszał św. Piusa V jest atakiem na Boże Objawienie. Takim atakiem nie są drobne zmiany w rubrykach, których dokonywali następni papieże, natomiast jest nim próba usunięcia tego mszału z życia Kościoła. 

Konkretnie: jeśli by Paweł VI dokonał tylko tego typu zmian, jakich dokonywali jego poprzednicy, czyli bez naruszania substancji teologicznej, to by nie było problemu, nie byłoby sprzeciwu i nie byłoby pragnienia i faktycznego powrotu do mszału "przedsoborowego". Tymczasem już nawet powierzchowne porównanie obydwu liturgij - Novus Ordo z jednej strony i tradycyjnej z drugiej strony - daje wynik oczywisty i to nawet u osób bez jakiegokolwiek wykształcenia teologicznego. Prosty przykład: w moim życiu kapłańskim wielokrotnie miałem sytuację, że osoby widzące mnie sprawującego Mszę św. tradycyjną pytały, z jakiego jestem wyznania. 

Otóż ludzie wychowani na Novus Ordo i myślący kategoriami dalekimi od katechizmu katolickiego są z reguły przekonani, że Msza św. jest pamiątką Ostatniej Wieczerzy, czyli podzielają herezję protestancką. Tej herezji sprzyja właśnie celebrowanie przy stole i mówienie o "uczcie", co jest oczywiście także absurdalne, gdyż nie wyrugowano zupełnie wątku ofiary. Dlatego Novus Ordo jest wewnętrznie sprzeczny, dławi trzeźwe, krytyczne myślenie i przez swoją niespójność teologiczną odpycha nie tylko estetycznie, lecz także intelektualnie. 

Rzeczywiście prawdy wiary - jak chociażby dogmaty odnośnie Mszy św. - mają niewątpliwie rangę wyższą i nadrzędną wobec jakiegokolwiek dokumentu papieskiego, zwłaszcza wobec motu proprio, które ma rangę dość niską. Tym samym: jeśli wiara w katolickie rozumienie Mszy św. jest dla kogoś podstawą do odrzucenia motu proprio, to odrzucenie to jest teologicznie i moralnie usprawiedliwione. 

Konkretnie: Obecnie regułą na celebracjach Novus Ordo są różnego rodzaju nadużycia, jak chociażby zwyczajne angażowanie tzw. nadzwyczajnych szafarzy czy Komunia dołapna, nie mówiąc nawet o takich sprawach jak nieobecność łaciny i śpiewu gregoriańskiego, co jest ewidentnie sprzeczne nawet z konstytucją o liturgii Sacrosanctum Concilium (nr 36 i 112). Skoro katolikowi nie zapewnia się możliwości uczestniczenia w liturgii Novus Ordo bez nadużyć, to tym bardziej żadna władza nie ma prawa zmuszać w jakikolwiek sposób do uczestniczenia w niej, chociażby przez odbieranie możliwości uczestniczenia w liturgii tradycyjnej. Zauważa to także Peter A. Kwaśniewski (źródło tutaj):

Brak podejmowania kroków przeciw nadużyciom w Novus Ordo z równoczesnym ograniczaniem dostępu do liturgii tradycyjnej świadczy dość wyraźnie o intencjach danej osoby sprawującej władzę. Zapewne nie chodzi o wierność ani wierze katolickiej, ani nawet przepisom Novus Ordo.