Kto ma najwyższą władzę w Kościele?

 

Ponieważ jeszcze nie dysponuję moim warsztatem teologicznym, odpowiadam po krótce (jeśli Pan Bóg da, będzie kiedyś szersze omówienie tematu). 

Należy odróżnić wymiar teologiczny od wymiaru prawnego (kanonicznego), aczkolwiek one się poniekąd i częściowo przenikają. 

Teologicznie najwyższą władzę sprawuje w Kościele Jezus Chrystus jako Głowa ciała mistycznego, którym jest Kościół. Należy to mieć stale na uwadze we wszelkich rozważaniach także prawnokanonicznych, co jest często niestety zaniedbywane. Oznacza to, iż najwyższą normą w Kościele, także prawną, jest Boże Objawienie pochodzące od Jezusa Chrystusa, a poświadczone przez Tradycję i Pismo św. Jakiekolwiek normy prawne i sprawowanie władzy podległe jest tej normie nadrzędnej i od niej zależne. Sprzeczność z nią oznacza teologiczną nieważność, nawet jeśli czysto prawnie - na płaszczyźnie prawa stanowionego kościelnego - dany przepis czy zarządzenie by obowiązywało. Dotyczy to każdego poziomu i stopnia władzy w Kościele, od papieża i biskupów aż po zwykłego prezbitera. 

Również teologicznie należy rozumieć naturę i zakres władzy kościelnej w znaczeniu porządku prawnego społeczności, którą jest Kościół. Jezus Chrystus powierzył sprawowanie władzy w Jego imieniu i w Jego Osobie Apostołom oraz ich następcom, czyli kolegium biskupów wraz z następcą św. Piotra. Pismo św. (Nowy Testament) mówi zarówno o władzy powierzonej Dwunastu, jak też Szymonowi Piotrowi, który należał do grona Dwunastu, a równocześnie został wyróżniony przez Zbawiciela szczególnym zadaniem. Co do szczegółów odsyłam do konstytucji Pastor Aeternus Soboru Watykańskiego I (tutaj). 

Te zasady teologiczne były w historii Kościoła różnie realizowane i to na długo przed zaistnieniem obecnego czy nowożytnego porządku prawno-kościelnego. Tak np. pierwsze sobory powszechne były zwoływane ani przez samych biskupów, ani przez papieża, lecz przez cesarzy, którzy oczywiście mieli też swoje interesy zarówno w zwołaniu jak też w postanowieniach (nierzadko też usiłowali wpływać na przebieg i wyniki, często też de facto wywierali naciski i wpływy). Papieże nie uczestniczyli w obradach (odgrywał tu rolę czynnik geograficzny, gdyż sobory odbywały się na Wschodzie, z dala od Rzymu), a wysyłali jedynie swoich legatów, bądź dopiero post factum zatwierdzali kanony soborowe. Natomiast od drugiej połowy XIX w., dokładniej od ogłoszenia dogmatu o prymacie jurysdykcyjnym i nieomylności następcy św. Piotra przyzwyczajeni jesteśmy - zwłaszcza od pierwszego papiestwa epoki mass-mediów, czyli Jana Pawła II - do prawnego charakteru papiestwa i sposobu sprawowania władzy kościelnej, którego nie było przynajmniej do czasów nowożytnych. 

Mówiąc w skrócie: prawne normy odnośnie do sprawowania władzy w Kościele podlegają rozwojowi i są zmienne, natomiast niezmienne są zasady teologiczne wynikające z ustanowionego przez Jezusa Chrystusa ustroju społeczności zbawionych, którą jest Kościół. 

Słusznie zauważa się, że Sobór Watykański II niejako zrównoważył tę kwestię, dowartościowując władzę biskupów względem władzy papieskiej. Chodzi zwłaszcza o tzw. kolegialność, która właściwie nie jest nowością co do zasady, gdyż w sprawach wiary i moralności papieże nigdy nie decydowali samotnie, lecz zawsze rozpatrując powszechne nauczanie zwyczajne, oczywiście w znaczeniu nie tyle synchronicznym co bardziej diachronicznym (na przestrzeni wieków). Obecnie powszechne zawężenie pojęcia kolegialności do biskupów aktualnie, współcześnie sprawujących władzę, jest nieporozumieniem i odejściem od zasad właściwych Kościołowi na rzecz zasad właściwych dla świeckiego ustroju demokratycznego czy oligarchicznego. 

W obecnej sytuacji (której nie muszę szeroko omawiać) kwestia stosunku czy współzależności między władzą papieską a władzą biskupią jest szczególnie aktualna. Być może Pan Bóg właśnie dlatego dopuścił taki stan rzeczy, by pobudzić w Kościele reflexję teologiczną i zarazem sformułowanie norm prawnych, które by były odpowiednie i pomocne w danym doświadczeniu historycznym i w podobnych doświadczeniach na przyszłość. 

Koncyliaryzm jako pogląd, iż sobory mają wyższą władzę niż papiestwo, jest błędem. Należy jednak mieć na uwadze to, czym jest sobór. Sobory są nadzwyczajnym ("uroczystym") sposobem wykonywania władzy nauczania i rządzenia w sprawach wiary i moralności przez kolegium biskupów wraz z następcą św. Piotra. Jest już więc logicznie niemożliwe postawienie autorytetu soboru nad autorytetem papieża, zwłaszcza w obecnym - trwającym od schyłku średniowiecza - stanie prawnym, gdzie sobory powszechne są zwoływane i zatwierdzane przez papieży. Istnieje jednak także zwyczajne sprawowanie władzy zarówno papieskiej jak też biskupiej, gdzie wpływ władzy papieskiej na władzę biskupią jest z zasady i de facto ograniczony i niewielki. Chodzi przede wszystkim o wymiar teologiczny. Jeśli biskup naucza i rządzi zgodnie z odwiecznym nauczaniem Kościoła, nawet ignorując nauczanie aktualnego papieża, wówczas wypełnia zwyczajnie swój urząd powierzony mu przez Jezusa Chrystusa jako następcy Apostołów. Co więcej, teologicznie nie obowiązuje go żadne nauczanie ani zarządzenie sprzeczne z Bożym Objawieniem czy choćby ze stałym nauczaniem Kościoła. Na ile roztropne jest ignorowanie czy sprzeciw na płaszczyźnie prawnej, to jest osobna kwestia. Na pewno ma prawo i obowiązek upomnieć nawet papieża w razie odstępstwa od Bożego Objawienia czy choćby od stałego, odwiecznego nauczania Kościoła. Takie prawo i obowiązek ma tym bardziej kolegium biskupów, czy choćby jego część. Nie ma to nic wspólnego z koncyliaryzmem, bowiem nie chodzi o podważanie wyższości władzy papieskiej nad biskupią, lecz o nadrzędność normy i władzy najwyższej, jaką jest Boże Objawienie. 

Ostatecznie chodzi więc o naturę i zakres każdej władzy w Kościele, zwłaszcza o stosunek poznania z wiary i sumienia każdego wierzącego, oczywiście zachowując istotną różnicę między odpowiedzialnością biskupów (czy ogólnie duchownych) i świeckich. Pewne jest, że także katolicy świeccy na mocy sakramentu bierzmowania, który uzdalnia ich w łasce do publicznego wyznawania wiary, mają prawo i obowiązek obrony i sprzeciwu w razie sprzeniewierzania się Bożemu Objawieniu przez sprawujących władzę w Kościele. 

Osobną jest kwestia instrumentów prawnych, które by regulowały procedurę postępowania w tego typu sytuacjach. Dopóki takowych nie ma w aktualnym prawie kanonicznym, pozostaje działanie w duchu wiary z prowadzeniem przez Ducha Świętego, Ducha prawdy, który prowadził Kościół poprzez wieki i będzie nadal prowadził. Ten Duch na pewno prowadzi zgodnie z odwiecznymi zasadami Kościoła. Dlatego niezbędna jest znajomość zarówno prawd wiary, jak też doświadczeń historycznych. 

Każdy katolik ma możliwość - i też obowiązek - poznawania prawd wiary i odwiecznego nauczania Kościoła. Kto ma tę wiedzę, zresztą dziś dość łatwo dostępną, i stara się realnie żyć według niej, ten idzie drogą zbawienia i świętości, zwłaszcza gdy pomaga w tym także swoim bliźnim, zwłaszcza młodszym pokoleniom, nawet gdy ignoruje treści rozsiewane obecnie z wysokich urzędów kościelnych. Nie ma obowiązku zajmowania się tym, kto aktualnie sprawuje władzę i jak to czyni. Kościół nie jest sektą wyznawców osoby aktualnie sprawującej władzę, lecz społecznością wierzących w Jezusa Chrystusa, trwającą od 2000 lat. Nikt nie ma prawa i nie ma też władzy ani możliwości oderwania nas od wiary Kościoła, choćby nawet sprawował najwyższe urzędy. Jakakolwiek próba oderwania jest sama z siebie nieważna i nieobowiązująca.