Uczciwość na egzaminie

 

Samo posłużenie się znanymi już pytaniami jest moralnie w porządku, gdyż jest to pomoc w przygotowaniu wiedzy, a nie oszukiwanie co do wiedzy. 

Równocześnie także na tym przykładzie widać, że problem tkwi w systemie, który poniekąd rodzi dylematy moralne, a nawet sprzyja wychowaniu do kombinowania czy wręcz oszukiwania. Mówiąc w skrócie, wygląda to na grę, gdzie wykładowca czy nauczyciel usiłuje przyłapać studenta czy ucznia na braku wiedzy, podczas gdy ten drugi usiłuje uniknąć trudu solidnego przygotowania z wiedzy. To jest z całą pewnością patologiczna i patogenna sytuacja, pod wieloma względami. 

Osobiście zawsze dawałem studentom wszystkie pytania egzaminacyjne z dużym wyprzedzeniem, zwykle na ostatnim wykładzie. Obejmowały one całość materiału, odpowiednio zgrupowanego według zagadnień. Z mojej listy pytań prefekt nadzorujący egzamin wybierał 5 pytań, z których potem studenci musieli sobie wybrać 3 do odpowiedzi. Egzamin był zawsze pisemny. Przygotowanie studentów było prawie zawsze wzorowe, z czego ja też miałem satysfakcję. Obydwu stronom procesu dydaktycznego zależało na zdobywaniu wiedzy i kształtowaniu zdolności myślenia, nie na przyłapaniu na jakimś braku. To się bardzo dobrze sprawdziło. Innego podejścia i systemu po prostu nie rozumiem i nigdy nie chciałem, ani nie stosowałem. 

Jak można w chorym systemie przetrwać i przebrnąć przez studia zgodnie z zasadami moralnymi? 

Oczywiście przede wszystkim przez solidność w zdobywaniu wiedzy. Rola nauczyciela czy wykładowcy jest tutaj niezbędna. W moim dość długim doświadczeniu szkolnym i uczelnianym po dwóch stronach walki o wiedzę miałem znacznie więcej złych doświadczeń niż dobrych. Dlatego właśnie sam jako wykładowca stosowałem inny system (ten wspomniany powyżej). Moim zdaniem znacznie większą winę za brak jakości w przekazywaniu wiedzy ponosi strona ucząca, zwłaszcza na poziomie akademickim, choć właściwie na każdym poziomie, począwszy od szkoły podstawowej. Osobiście doświadczyłem jedynie bardzo niewielu dobrych nauczycieli i profesorów, i to zarówno w Polsce jak i za granicą. Z przykrością muszę stwierdzić, że przynajmniej za czasów moich studiów (koniec lat 80-ych i początek 90-ych) poziom nauczania pod względem dydaktycznym był w Polsce generalnie znacznie gorszy niż w Austrii czy w Niemczech, choć merytorycznie był często lepszy przynajmniej w moich dziedzinach czyli w filozofii i teologii. Owszem, niechlujstwo i wręcz karygodna tandeta zdarzała się także na tzw. Zachodzie, jednak generalnie staranność przygotowania była znacznie większa. Nie wiem, jakie są przyczyny. Myślę, że głównie w zapaści kulturowo-cywilizacyjnej spowodowanej komunizmem, gdzie karierę naukową robiło się często nie dzięki wiedzy i umiejętnościom, lecz dzięki poglądom zgodnym z linią partii i powiązaniom z partią. W ten sposób wyhodowane zostały całe zastępy pseudointeligencji, im bardziej zakompleksionej tym bardziej butnej i groteskowej, czego wręcz skandalicznym objawem stało się przyznanie doktoratu honoris causa komuś takiemu jak Jerzy Owsiak. 

Innym przejawem - poniekąd słusznego - zakompleksienia tej pseudoointeligencji jest, że w Polsce wykładowca poczytuje sobie wręcz za punkt honoru wygłaszanie z głowy, nawet bez notatek, co ma zwykle, a nawet prawie zawsze wręcz fatalne skutki zarówno co do uporządkowania podawanej treści, jak też co do samej treści. Ten haniebny przykład przenosi się na dziedzinę pozaakademicką, z poważną szkodą dla przekazywanych treści. Pamiętać należy, że fachowym określeniem wykładu uniwersyteckiego jest lectio, czyli odczyt, nie wygłaszanie przemówień wiecowych. 

Tak więc za braki, skrzywienia i wypaczenia w systemie odpowiedzialność ponosi strona ucząca, nie strona nauczana. 

Jednak strona nauczana nie jest wolna od odpowiedzialności ani pozbawiona możliwości oddziaływania na jakość. W dobie internetu znacznie łatwiej jest dotrzeć do solidnych źródeł wiedzy i to nawet dość samodzielnie. Oczywiście może tutaj pojawić się dylemat, czy bardziej należy zaspokoić egocentro-narcyzm wykładowcy przez bezmyślną reprodukcję podanych przez niego treści, nawet jeśli są absurdalne, czy raczej postawić na zdobywanie solidnej wiedzy, niezależnie od osobistych upodobań strony uczącej. Generalnie powinno być tak, że gorliwość uczniów i studentów w samodzielnym poszukiwaniu wiedzy powinna motywować nauczycieli i wykładowców, jeśli chcą być uznanym autorytetem. Tutaj życie według zasady "3 z" (zakuć zdać zapomnieć) nie wystarczy. A jeśli strona ucząca z premedytacją stawia na tę zasadę, wówczas nie powinna się dziwić, gdy młodzież ucieka się do odpowiadających jej metod, nawet jeśli są wątpliwe moralnie. 

Do postawionego mi pytania należy podejść właśnie w tym kontekście. Jeśli młodzież jest ustawiona zarówno przez system jak też przez konkretnego uczącego w taki sposób, że celem procesu dydaktycznego nie jest ukazywanie prawdy i prowadzenie do jej poznawania, lecz zaliczenie egzaminów, to nie należy się dziwić stosowaniu przez nią sposobów z pogranicza uczciwości. W kwestii pytań egzaminacyjnych już odpowiedziałem. Osobną kwestią jest tzw. ściąganie na egzaminie. Otóż ściąganie jest możliwe tylko w bardzo ograniczonym stopniu, może dotyczyć jedynie szczegółów, które w zdrowym systemie nie powinne decydująco wpłynąć na ocenę z egzaminu. Jeśli strona ucząca stawia na podawanie szczegółów i wymaganie ich reprodukowania na egzaminie, a nie na uczenie zrozumienia materii i kojarzenia, to jej podejście jest z gruntu antydydaktyczne i demoralizujące. Taka osoba nie jest na właściwym miejscu zadań społecznych. Jeśli się jednak na takim miejscu znajduje i ten fakt jest dla młodzieży barierą w zdobyciu dyplomu, wówczas nawet ściąganie na egzaminie może być moralnie usprawiedliwione, o ile nie wynika z lenistwa i braku własnego przygotowania do egzaminu. Dlatego właśnie do właściwej oceny moralnej należy włączyć wiele czynników. W razie wątpliwości czy wyrzutów sumienia należy się zwrócić do spowiednika czy duszpasterza.