Czy potępienie błędów M. Luder'a jest niezmienne?

 

Otrzymałem następujące zapytanie:

Pytanie zawiera nieścisłości i nieporozumienia, jednak porusza ważną kwestię aktualności potępienia błędów herezjarchy Martin'a Luder'a. 

Rzeczony fragment bulli brzmi w oryginale następująco (źródło tutaj):

Czyli papież Leon X potępia m. in. następujące zdanie z nauczania M. Luder'a i jego zwolenników:

"Spalenie heretyków jest przeciwne woli Ducha", w domyśle Świętego. 

Chodzi oczywiście o karę śmierci stosowaną zwykle za herezję. 

Należy mieć na uwadze, że nie jest to kara kościelna, lecz kara orzekana i wykonywana przez władzę świecką. Prawo kościelne nie zna kary śmierci. Kościół owszem wypowiadał się teologiczne w kwestii dopuszczalności i zasad stosowania kary śmierci. Te same zasady dotyczą tej kary, gdy była orzekana i wymierzana heretykom. Mówiąc najkrócej, papież odrzuca mniemanie, jakoby stosowanie kary śmierci wobec heretyków było niezgodne z wolą Bożą. Papież nie mówi, że należy skazywać heretyków na śmierć przez spalenie. To jest istotna różnica. Należy zinterpretować to następująco: przesłanki konieczne do moralnie uzasadnionego orzeknięcia kary śmierci mogą być spełnione także w odniesieniu do heretyków. 

Bulla Exsurge jest oczywiście dokumentem exkatedralnym. Wynika to dość jasno z jej treści, gdzie papież powołuje się na swój autorytet apostolski. Tym niemniej należy rozróżnić warstwę doktrynalną, czyli nauczanie wiary i obyczajów (wraz z różnicowaniem stopnia pewności) od warstwy dyscyplinarnej, czyli zarządzeń praktyczno-prawnych. 

Charakter exkatedralny sam w sobie nie jest równoznaczny z nieomylnością w znaczeniu dogmatu Soboru Watykańskiego I, to znaczy nie musi oznaczać nieomylności formalnej, wiążącej katolików na zasadzie wiary w Boże Objawienie. Do formalnej nieomylności konieczne są bowiem także takie warunki jak - materialnie - przynależność danego orzeczenia do dziedziny wiary i moralności wynikającej z Bożego Objawienia, nie tylko dyscyplinarnej, oraz - formalnie - jego wiążące, czyli definiujące przedłożenie całemu Kościołowi. 

Tak więc bulla jako dokument jest aktem exkatedralnym, jednak nie każde jej zdanie jest nieomylną definicją dogmatyczną, której odrzucenie oznacza popadnięcie w herezję formalną, aczkolwiek może świadczyć o herezji materialnej, czyli odrzucaniu jakiejś prawdy wiary katolickiej. 

Podane wyżej zdanie o moralnej dopuszczalności kary śmierci dla heretyków, mimo że jest orzeczeniem exkatedralnym, nie spełnia warunków nieomylności formalnej, gdyż nie dotyczy wprost prawd wiary i obyczajów, oraz nie jest definicją dogmatyczną. Pod względem formalnym papież nie podaje tutaj do wierzenia prawdy typu: palenie heretyków na stosie jest zgodne z natchnieniem Ducha Świętego. Takie zdanie w ogóle nie kwalifikuje się do kategorii definicyj dogmatycznych, gdyż wprost dotyczy państwowego porządku prawnego, a nie prawd wiary i moralności. Owszem, w kwestii kary śmierci dla heretyków słusznym jest stanowisko oparte na przesłankach z dziedziny prawd wiary i moralności, jednak to słuszne stanowisko ze swej natury nie jest prawdą wiary czy moralności, czyli przynależącą do dziedziny nieomylności Kościoła i papieża. Jeśli by więc któryś papież ogłosił zdanie przeciwne, czyli takie, które bulla podaje jako pochodzące od M. Luder'a, to ono również nie byłoby w żaden sposób wiążące, nawet jeśli by było głoszone uroczyście czyli jako definicja dogmatyczna. 

Te wyjaśnienia mogą się wydawać nieco zawiłe, jednak są właściwie o tyle proste, że polegają na prostych zasadach, które wymagają precyzyjnego stosowania, a tego niestety jest obecnie szczególnie brak zarówno u teologów jak też w dokumentach watykańskich.