Czy sedewakantyzm jest herezją? (uzupełnione)

Według teologii katolickiej oraz prawa kanonicznego herezją jest odrzucenie choćby jednej z prawd wiary katolickiej.

W kwestii sedewakantyzmu nie jest mi znane żadne orzeczenie władz kościelnych, ani Stolicy Apostolskiej ani władz diecezjalnych. Są jedynie dekrety dotyczące poszczególnych osób, zwłaszcza duchownych, którzy publicznie ogłosili się sedewantystami. Nie ma natomiast dokumentu odnośnie sedewakantyzmu ogólnie. Jest to o tyle zrozumiałe, że jest to zjawisko nowe, gdyż pojawiło się dopiero po Vaticanum II. Zrozumiałe jest też, że władze kościelne preferują przemilczanie i ignorowanie, żeby nie nadawać sprawie rozgłosu. Ponadto jest tyle sporów zarówno pomiędzy sedewakantystami (głównie odnośnie ważności danej linii sakry biskupiej) jak też między nimi a innymi ugrupowaniami wyznającymi Tradycję katolicką, zwłaszcza Bractwem Kapłańskim Św. Piusa X (oraz jego pochodnymi), że polemika z pozycji modernistycznej jest taktycznie właściwie zbędna. Zresztą moderniści musieliby walczyć nie na swoim terenie, gdyż dyskusja w tej kwestii wymaga dobrej znajomości teologii katolickiej, tym bardziej przyjmowania prawdy wiary o nieomylności Kościoła i papiestwa.

Tak więc w odpowiedzi należy samodzielnie stosować ogólne kryteria teologii i kanonistyki katolickiej. Po krótce:

1. Kwestia, kto jest papieżem, względnie czy dana osoba jest papieżem, w sposób oczywisty nie należy do dziedziny prawd wiary katolickiej. Tym samym błędne zdanie w tej kwestii nie jest herezją.

2. Kwestia ta dotyczy jedności hierarchicznej, czyli podległości prawowitej władzy. Sprawa jest o tyle złożona, że nie chodzi o podległość papieżowi generalnie i zasadniczo, lecz o to, czy dana osoba jest papieżem. Dlatego sedewakantyzm jest stanowiskiem schizmatyckim warunkowo, mianowicie wtedy, gdy błędne jest twierdzenie, że nie ma papieża.

3. Sednem problemu jest twierdzenie, że nie ma papieża. Sedewakantyści argumentują

- prawdą wiary o nieomylności Kościoła oraz papieży w nauczaniu ex cathedra, oraz

- sprzecznością między nauczaniem Magisterium Kościoła przed i po Vaticanum II.

Tych, którzy uznają Vaticanum II oraz papieży począwszy od Jana XXIII uważają za heretyków z powodu godzenia się na tę sprzeczność.

Dlatego kluczową kwestią jest wykazanie tej sprzeczności. Zresztą czyni to także Bractwo Św. Piusa X oraz wspólnoty afiliowane i pochodne. Tutaj sedewakantyści zarzucają brak konsekwencji i praktyczne lekceważenie urzędu papieskiego, skoro wytyka się jemu błędy doktrynalne. W tym miejscu stanowisko sedewakantystyczne jest zgodne ze stanowiskiem modernistycznym: wszelkie nauczanie urzędowe powinno zostać bezwzględnie przyjęte.

Sedewakantyzm reprezentuje jednak inne rozwiązanie niż modernizm postulujący bezwzględną uległość dla nowości, mianowicie zanegowanie prawomocności sprawowania urzędu przez hierarchię tzw. (po)soborową. Uzasadnieniem jest popadnięcie w herezję poprzez sprzeczność względem tradycyjnego nauczania i dyscypliny Kościoła.

Oczywiście należy docenić gorliwość w trosce o wierność wierze katolickiej. Tym niemniej tkwi tutaj istotny problem, mianowicie sprawa orzekania o popadnięciu w herezję przez daną osobę, konkretnie przez sprawującego urząd papieski. Takie orzeczenie jest aktem rządzenia czyli wykonywania władzy kościelnej. Według eklezjologii katolickiej podmiotami tej władzy są następcy Apostołów czyli biskupi wraz z papieżem. Wiadomo, że odnośnie popadnięcia kogoś w herezję orzeczenie takie wydaje biskup miejsca, a ostatecznie papież. W historii Kościoła, zwłaszcza w starożytności, czynili to zwykle biskupi należący czy to danej prowincji kościelnej czy zebrani na soborze powszechnym. Nie ma natomiast całkowitej zgodności między teologami odnośnie przypadku popadnięcia papieża w herezję. Jest zgodność co do tego, że także papież popadający w herezję automatycznie traci swój urząd, tzn. przestaje być papieżem, ponieważ herezja powoduje automatyczną exkomunikę czyli wykluczenie z jedności Kościoła Chrystusowego. Ze względu na małe prawdopodobieństwo takiej sytuacji - w historii Kościoła nie było przypadku poważnego podejrzenia popadnięcia papieża w herezję - nie ma skodyfikowanych procedur kanonicznych na taki wypadek. Jednak wystarczą procedury zwykłe, przewidziane dla innych osób i praktykowane stale w Kościele, mianowicie

- postawienie zarzutów,

- danie możliwości obrony, oraz

- wezwanie do odwołania heretyckich poglądów.

Taka jest praktyka Kościoła od wieków, poświadczona stale we wielu przypadkach. Stosowano ją nie tylko na soborach. X. prałat Wilhelm Imkamp, historyk Kościoła i konsultor dykasterij watykańskich, zaprzyjaźniony z wieloma kardynałami i biskupami, wskazał na przykład kardynała Francesco Albizzi'ego, inkwizytora, który wezwał urzędującego papieża Innocentego XI po jego świeckim nazwisku Odescalchi do stawienia się przed Trybunałem Świętego Oficjum. Było to zupełnie normalne i nie napotkało żadnego sprzeciwu.

W swoim dziele De inconstantia (cap. IV, 14-17) powołując się na dotychczasowe opinie teologów uznał za nierozstrzygnięte, czy papież może popaść w herezję:

W tej kwestii nie zaszła istotna zmiana w nauczaniu teologów katolickich, gdyż wchodzi w grę rozróżnienie między urzędowym nauczaniem wiary, zwłaszcza materialnie i formalnie nieomylnym, a wiarą papieża jako osoby prywatnej. Innymi słowy: teologicznie nie jest wykluczone, że papież jako osoba prywatna może popaść w herezję. Jednak orzeczenie tego faktu wraz ze skutkami prawnymi nie leży w gestii każdego, lecz jest zadaniem w kompetencji władzy hierarchicznej.

Tak więc chodzi ostatecznie o właściwe rozumienie oraz respektowanie ustroju Kościoła pochodzącego od Boga. Innymi słowy: jedynie władza kościelna jest kompetentna w sprawie orzekania o herezji wraz ze skutkami prawnymi, co także w przypadku papieża oznacza utratę urzędu. Samowładne orzekanie w takiej sprawie jest uzurpacją i anarchią, której korzeniem jest albo nieznajomość eklezjologii katolickiej (czyli ignorancja) albo jej odrzucanie na podobieństwo protestanckiej negacji hierarchiczności Kościoła.

Oczywiście generalnie nie można negować dobrej woli zwolenników sedewakantyzmu. Docenić należy także nierzadką w takich kręgach znajomość tradycyjnej teologii oraz dokumentów Kościoła. Jednak sama dobra wola nie usprawiedliwia braku respektowania ustroju Kościoła, tudzież braku ufności w Bożą Opatrzność prowadzącą Kościół przez wieki.

Post scriptum 

W pewnej polemice pojawił się zarzut w oparciu o fragment z podręcznika x. Sieniatyckiego (Zarys dogmatyki katolickiej, t. III, s. 223-224). Spójrzmy na to miejsce:

Już pobieżne spojrzenie pozwala zauważyć, że zarzut jest nie na miejscu, gdyż wypowiedź x. Sieniatyckiego raczej potwierdza powiedziane powyżej. Nie chodzi bowiem o zdanie, że dana osoba - Pius XI - jest papieżem, lecz o to, że wybrana prawowicie osoba (w tym wypadku Pius XI) jest papieżem. Innymi słowy: chodzi o wiarę w to, że Prymat Piotrowy, którego trwałe istnienie jest prawdą objawioną, trwa aktualnie w Piusie XI oraz w każdym innym prawowicie wybranym papieżu. Zdanie przeciwne byłoby zaprzeczeniem tego trwania i tym samym byłoby sprzeczne z dogmatem o trwaniu Prymatu Piotrowego. Nie oznacza to jednak, jakoby zdanie o byciu papieżem przez Piusa XI było prawdą objawioną, a tym samym zaprzeczenie mu herezją w sensie właściwym (czyli bezpośrednim zaprzeczeniem prawdy objawionej), gdyż herezja zawsze dotyczy prawdy objawionej. Prawdą obowiązującą we wierze nadprzyrodzonej jest faktyczne trwanie Prymatu Piotrowego w Kościele widzialnym. Ma to oczywiście konsekwencje dla stosunku wobec danego papieża: ten stosunek jest praktycznym zastosowaniem wiary nadprzyrodzonej w dogmat o trwaniu Prymatu Piotrowego. Jednak odrzucenie prawowitego papieża nie jest herezją, lecz grzechem przeciw wierze.

Tak więc cytat z podręcznika x. Sieniatyckiego świadczy na niekorzyść sedewakantystów: odrzucenie przez nich danego papieża jest - w powierzchownym i niesolidnym zastosowaniu tej argumentacji - odrzuceniem wiary nadprzyrodzonej. 

Pozostają jednak kwestie:
- prawowitości wyboru danego papieża, oraz
- braku skuteczności wyboru względnie utraty urzędu wskutek herezji.

Są to istotne dla sprawy kwestie, od których zależy definitywna ocena teologiczna stanowiska sedewakantystycznego.

Ponadto często można spotkać powoływanie się na konstytucję apostolską Cum ex apostolatus papieża Pawła IV z 1559 r. Nie ma w niej potwierdzenia stanowiska sedewakantystycznego, lecz - wręcz przeciwnie - podkreślenie zasady, że papież nie może być sądzony przez kogokolwiek na tym świecie:

Papież nazywa "ważkim i niebezpiecznym" mniemanie, jakoby można było sprzeciwić się papieżowi, jeśli zostanie uznany za odstępcę od wiary.